Y Dywysoges Namotto a roes y syniad iddo ar amser cinio un diwrnod pan oeddynt yn mwynhau pryd o wynwyn wedi'u stwffio a chaws llyffant a dail criafol mewn mel gyda saws o neithdar bysedd y cŵn drostynt.

Bu'n rhaid iddynt ffoi oherwydd y sefyllfa drychinebus sy'n bodoli yn Zaire, lle'r oeddynt wedi cyflawni gwaith gwych am flynyddoedd.

Aneffeithiol iawn oeddynt yn cyflawni eu dyletswyddau.

Digon tawedog oedd Bernez a Madelen am nad oeddynt yn cael mwynhau cwmni'i gilydd, ond nid oedd fawr neb yn sylwi ar hynny.

Sut oeddynt i fyw heb y dyrnaid bwyd a dderbynient yn ddyddiol oddi wrth y Senwsi?

Ac yn Nhalaith Efrog Newydd yr oeddynt hwy yn byw.

Er fod y cylchgronau hyn wedi eu huniaethu'n glos a'r enwadau a'u noddai hwynt, eto nid enwadol a chrefyddol yn ynig oeddynt o ran cynnwys.

Yr oedd wedi gosod y safon iddo ef ei hun mor uchel fel yr oedd ei ddiffygion yn wastadol ger ei fron; ond edrychai ar eraill, nad oeddynt, yn ôl fy meddwl i, yn haeddu eu cymharu ag ef, gydag eiddigedd.

Etifeddion oeddynt i'r deffroad ym myd dysg a diwylliant yn y ddeunawfed ganrif a gysylltwn ag enwau megis Lewis Morris ac Ieuan Fardd.

Ac i'r glowyr, oedd wedi brwydro mor hir ac mor ddygn yn erbyn eu meistri, yr oeddynt ar drothwy'r fuddugoliaeth fawr.

Sais Gymry oeddynt, doeddyn nhw ddim yn siarad Cymraeg.

Pob un yn benderfynol nad oeddynt am weld Michael Stoten, gŵr o Kensington a Chelsea, yn cael ei benodi yn Gyfarwyddwr Addysg dros-dro y sir.

Nid oeddynt fel crefyddwyr, ychwanegodd, wedi sylweddoli aruthredd yr amgylchiadau a'u goddiweddodd, ac o'r herwydd yr hyn a wnaed oedd chwarae'n ddiymadferth â'u hymylon heb sylweddoli fod wyth deg y cant o'r boblogaeth y tu allan i'r eglwysi.

Faint well oeddynt o godi helynt a dyfod allan ar streic, onid oedd nerth Undeb tu cefn iddynt?

Hen deulu Normanaidd oeddynt.

'Waeth i mi gyfaddef ddim, yr wyf i'n trysori'r galwadau ffôn yna lawn cymaint ag y trysoraf ei llythyron, achos yr oeddynt yn arddangos angerdd.

Daeth yn amlwg mai digyfeiriad ac aneffeithiol oeddynt yn hel gwybodaeth am yr ail gategori tra ymgymerent â'r ymchwil gyntaf gyda holl frwdfrydedd witch-hunt.

Yr oeddynt i weld Dad, ac yr oedd yn gwella'n iawn, a byddai'n ôl yn y Cwmwd yn fuan.

Ond buont yn ein tŷ ni ryw dro, a gadawsant rywbeth ar eu hôl, ac y mae darllen yr hyn a sgrifenasant yn eu dwyn i gof - pwy, sut, o ba le, yr oeddynt, ac yn sgîl hynny lu o bethau eraill.

Ar ôl mynych newid ysgwyddau tan yr arch hyd onid oeddynt yn friw gan y pellter, cyrhaeddwyd Capel Seion.

Gan fod y myfyrwyr yma i gyd yn byw gartref ac nid yn y coleg, nid oeddynt erioed wedi cael cynnig y ffasiwn bryd.

Unig gŵyn Caradog Huws, Caeau Gleision, ynglŷn â'r bysys oedd nad oeddynt yn cadw at yr un amser bob dydd.

Yr oeddynt yn gyfarwydd a'r sgript, felly rhaid eu bod wedi ei gymeradwyo.

Ac fel tasa hyn ddim yn ddigon, roedd y Sbaenwyr ar Ffrancwyr nad oeddynt mewn dosbarthiadau'n arbenigo mewn sgio dros fy sgis, fy nharo hefo'u polion a gwneud swn llithro fel 'avalanche' y tu ol i mi.

Mae'r pedwar yn ysu am gael siarad a chi." Y peth cyntaf a of ynnodd Owain i'r arolygydd oedd a oeddynt wedi dod o hyd i Twm Dafis.

Tua'r un amser, ac yn enwedig yn y ganrif ddiwethaf, sylwodd seryddwyr hefyd fod nifer o bethau yn yr awyr nad oeddynt yn ser gan eu bod yn edrych fel smotiau aneglur.

Gosodai'r academegwyr y gwirioneddau yr oeddynt yn dadlau amdanynt y tu allan i brofiad y galon, ym maes syniadau haniaethol, gan brofi i Hughes eu bod ar gyfeiliorn.

Yr oeddynt yn llawer mwy hunangar.

Rhaid fod ganddynt rywfaint o Ladin i fedru adrodd y gwasanaethau ond tebyg mai digon diddysg oeddynt fel dosbarth.

Fe'n rhybuddid yn aml nad oedd gennym hawl i gyffwrdd llaw â phlentyn, waeth pa mor ddrwg oeddynt.

Daeth diwedd y rhyfel heb i Hadad wybod dim am y peth oherwydd fe barhaodd gwrthryfel y Senwsi nes daeth rhyfel byd arall i wthio'r Eidalwyr o'r arfordir ac o'r oasisau yr oeddynt wedi eu meddiannu.

noswyl haf oedd hi yr oeddynt i gyd yno ymdroellai'r gwynt yn ddiog drwy'r þd

Yng ngolwg yr arweinwyr Ymneilltuol, yr oeddynt, drwy ddifrio'r Cymry a'u hiaith, wedi gwadu hawl yr Eglwys ar eneidiau'r Cymry.

Ond yr oeddynt i weld Dad, ac yr oedd yn werth dioddef ceir-modur, a'r gwynt anhyfryd a'r llwch er mwyn hynny.

Yr hyn yr oedd yn ei boeni oedd pregethu'r efengyl gan rai nad oeddynt wedi profi Duw yn eu calonnau.

Gan y credai Dr, Tom mai eiddo'r coleg oeddynt rhoesai label y coleg arnynt.

'Roedd y rheiny fel arfer yn gyfrolau mawr trwchus anhylaw, a chan eu bod mor brin yr oeddynt hefyd yn foethbethau drud iawn.

Nid eglurodd Llio y dynfa ryfedd a deimlai at y bedd ac at hanes y gŵr a'r wraig, ond eglurodd nad oeddynt yn perthyn iddi.

Yr oeddynt yn trafod y bymthegfed bennod o'r hyn a elwir yn llythyr cyntaf Paul at y Corinthiaid o bob dim - pennod yr atgyfodiad.

Tybed a oeddynt yn sylweddoli mor galed oedd hi ar rai ohonom ni?

Yr oeddynt wedi rhoi'r ffidil yn y to.

Dyna i ti pwy fu yma!" gwaeddodd Deio, "does yna neb arall." Geneth ddewr oedd Cadi, ond fe aeth llaw oer ofn am ei chalon o feddwl fod rhywun wedi bod mor hy â mynd trwy'r tŷ tra oeddynt i ffwrdd.

Yr oedd cryn ddadlau ynglŷn â'r ffordd yr oedd Plaid Cymru ynghlwm wrth fudiadau rhyngblaid fel CND, nad oeddynt yn uniongyrchol berthnasol i genedl aetholdeb Cymreig.

Gwnaed lliaws o awgrymiadau, o ddodi llonaid llwy de o soda golchi yn ei chwpanaid boreol, i ollwng blychaid o lygod bach yn rhydd yn ei hystafell wely'r nos; eithr nid oeddynt yn ymarferol.

Nid oeddynt wedi dechrau chwilio am gyfatebiaethau rhwng y traddodiad Cymraeg a'r un clasurol, fel y gwnaethpwyd o bryd i'w gilydd yn nes ymlaen.

Ar ôl paned o de, a oedd fel tenti riwbob, a mygyn, dyma ffarwelio â'r brawd a phawb yn ddigalon am nad oeddynt yn aros yn hwy.

Ac eto, yr oeddynt yn agos iawn at ei chalon, a honno'n curo mewn cariad atynt.

Roedd awydd Saunders i wadu statws llenyddiaeth i'r nofelau hyn yn codi o'i agwedd at y byd yr oeddynt yn ei ddarlunio.

Ar y cyntaf, o'r seithfed i'r nawfed ganrif, syml a diaddurn oeddynt ceir enghreifftiau yn Llanddewibrefi ac Ystrad Fflur.

Yr oeddynt yn disgwyl dyn cyffredin.

Cymry uchelgeisiol da-eu-byd oeddynt, neu a defnyddio'r term sy'n gyfarwydd inni'r dyddiau hyn, Yuppies' oeddynt.

Dyma lle yr oeddynt hwy a'u teuluoedd yn preswylio - yn byw yn foethus yng nghanol eu llawnder - yn ymdroi mewn porffor a lliain main ac yn cymryd byd da yn helaethwych beunydd eu plantations ar y dyffryn, neu hwyrach tua glannau y Mississippi, yn cael eu gweithio ymlaen gan eu niggers, ac overseers uwch eu pennau.

Er enghraifft, er bod menywod yn amlwg fel gweithredwyr o'r cychwyn cyntaf, lleiafrif oeddynt ymhlith yr arweinwyr dros y cyfnod ar ei hyd, darlun sy'n adlewyrchu natur gwleidyddiaeth Cymru yn gyffredinol hyd heddiw.

Yr oeddynt yn ddarganfyddiadau o bwys - ac fe'u cefais serch bod John Dafis a gwþr llygadog Coleg y Gogledd wedi eu bodio o'm blaen.

Ond nid oeddynt damaid haws â chwyno.

Yn wreiddiol, ni chredid yr heintid merched na dynion nad oeddynt yn ymarfer rhyw gwrywgydiol.

Yr oeddynt yn ceisio llenwi bylchau a ganfyddent yn y traddodiad barddol Cymraeg.

Wedyn ar arwydd yr oeddynt i dorri allan i weiddi Halelwia nes bod y cymoedd a'r bryniau'n atseinio gan eu bloedd.

Bochau ei mam oeddynt ond fod Gwenhwyfar yn mynnu i'r byd i gyd gael eu gweld!

Ar ôl ymchwil pellach i effaith canllawiau daethpwyd i'r casgliad nad oeddynt yn effeithiol oherwydd bod eu hawgrymiadau neu eu rheolau yn rhy gyffredinol.

Portreadid y Tuduriaid ar gynfas yn y fath fodd i'w harddangos, nid fel yr oeddynt mewn gwirionedd ond fel y dylent fod.

Yr oeddynt yno'n brydlon, cyn fod ond ychydig yn y capel; rhoed ef ymhellaf mewn sêt.

Ar ôl bwyta dyma'r dynion yn dechrau casglu at y brake yn araf, ac eraill yn gwylio i edrych pa faint oedd yn cyrchu at fan y cyfarfod, a phwy oeddynt, rhai yn ymddiddan â'i gilydd, eraill yn edrych yn syn, ac eraill â'u golwg ar y brodyr yr oeddynt wedi clywed eu bod ymhlith y rhai fu'n gweddio yn Nant.

Nid oeddynt yn deall beth oedd wedi digwydd.

Pobl fyrion, o bryd tywyll, hir eu pennau, oeddynt - ceir eu bath yn aml ymysg y Cymry hyd yn oed heddiw.

Nid oedd y Dirprwywyr yn cyfyngu eu hymweliadau i leoedd diwydiannol; byddent yn ymweld â phob sir, gan adrodd gyda'r un trylwyredd ar ysgolion mewn ardaloedd gwledig a'r cymunedau yr oeddynt yn eu gwasanaethu.

Fel arfer, roedd peth ofn ar y myfyrwyr wrth feddwl am y lle: hogiau'r dre oeddynt - o Buganda.

Tra oeddynt hwy'n gweithio ym Môr y Canoldir sefydlasant safonau arolwg a chloddio a oedd yn eu gosod hwy uwchlaw gweithwyr cynharach.

Yr oeddynt, fodd bynnag, ymhell o fod yn llwm eu byd, fel y dengys eu cartref helaeth sydd bellach wedi'i adfer gan yr Ymddiriedolaeth Genedlaethol i fod yn rhywbeth tebyg i'r hyn ydoedd yn yr unfed ganrif ar bymtheg - proses sydd, gyda llaw, wedi profi fod y ty presennol, yn wir, yn fangre geni a magwraeth William Morgan, (yr oedd amheuaeth o'r blaen a allai fod yn ddigon cynnar).

Yma dychwela'r saith cymeriad, 'i gecran cweryla', pob un wedi'i ddedfrydu i ddychwelyd am byth i'r amgylchiadau nad oeddynt yn gallu eu derbyn tra oeddent yn fyw.

Mae'r drydedd adran yn agor â'r un fformiwla â'r ail, A boregwaith yr haf ydd oeddynt yn y gwely.

Rhaid oedd iddo ddanfon y plant bob dydd o'r fferm i'r lôn fawr at y bws ysgol, gan mai bychan oeddynt, a'r daith o'r fferm i'r lôn yn bell.

Ar drothwy'r grisiau, sylweddolodd Gethin unwaith eto pa mor bell o'r ddaear yr oeddynt, a dechrau siglo'n benysgafn.

Dyna'r prif fannau, ac yr oeddynt yn tynnu o dan seiliau'r holl farddoniaeth eisteddfodol, ac yn enwedig cerddi uchelgeisiol y Bardd Newydd.

Doedd o'n gwybod dim am y gors, ond mae pawb yn yr ardaloedd o gwmpas yn gwybod amdani." Y noson honno, yr oeddynt braidd yn siomedig - i feddwl bod y chwilio drosodd cyn gynted ag y daethant hwy i'r bwthyn ar eu gwyliau.

Creigwyr y gelwir y dynion hyn, am mai ar y graig yr oeddynt hwy am y rhan fwyaf o'u gwaith.

Gosodai'r bagiau, a wni%ai yn ystod y dydd, ar y gwely yn lle matras, ac yr oeddynt yn esmwythach na phlu.

Dinistriwyd y byd hwnnw gan y Rhyfel Byd Cyntaf, a phan oeddynt yn dechrau dadebru ar ôl y chwalfa torrodd yr Ail Ryfel Byd ar eu gwarthaf, gan chwalu'r holl obeithion am amgenach byd.

Mynegodd aelodau Cangen Y Groeslon anfodlonrwydd gydag agwedd Banc y TSB tuag at yr iaith Gymraeg - pan ofynnodd y Trysorydd am ffurflen Gymraeg (neu ddwyieithog), dywedwyd wrthi nad oedd ffurflen ar gael ac nad oeddynt yn barod i baratoi un.

Gweision fferm oeddynt ill dau, eithr nid eu dwyn yn nes at ei gilydd yw dweud hynny.

Amheuodd a oeddynt yn fynegiant o ysbrydolrwydd ac edifeirwch.

Ond fel llawer ohonom, pethau a ddigwyddai i bobl eraill oeddynt fel arfer.

Yn sgil hyn codir ymwybyddiaeth o'r iaith gan Gymry nad oeddynt yn defnyddio'r iaith o'r blaen, boed oherwydd diffyg cyfle, hyder neu resymau eraill.

Rhyfeddach lawer yw fod y Methodistiaid, gan nad oedd pwysau ariannol o Lundain arnynt hwy, wedi penodi tri athro nad oeddynt Gymry i'w coleg yn Y Bala.

Pobl o'r wlad oeddynt wedi dod o'r gorllewin ac o'r gogledd i gael gwaith yn y pyllau glo a llawer o'r gwragedd yn ffrindiau i mam ac yn siarad iaith y wlad.

Nid oeddynt erioed wedi cael wy a bacwn yn eu bywyd.

Gresynodd Lewis at agwedd unllygeidiog a chyfyngus beirniaid mewn perthynas a'r hen feirdd: 'Dywedir mai seiri campus oeddynt ar syniadau traddodiadol.

Un peth arall a ddisgyddodd oedd i'r brifathrawes atal yr holl ysgol ar ddiwedd un prynhawn pan oeddynt yncanu'r emyn 'Now the day is over' a galw ar uchaf ei llais 'Mair Gregory will you sing!' Sut y gallwn i heb wybod y geiriau!

A oedd rhai o'r wyth yn blant i Gymry Cymraeg yn yr ardal ynteu plant i fewnfudwyr yn unig oeddynt?

Bu Cell Colegau Aberystwyth am dro o amgylch banciau a chymdeithasau adeiladu'r dref ychydig yn ôl (Dydd Mercher, Tachwedd y 1af) i weld os oeddynt yn gweithredu polisiau dwyieithog llawn.

Iddi hi nid oedd gwahaniaeth rhwng pregethwr a phregethwr; yr oeddynt oll yn dda, a dangosai gymaint o barch i'r lleiaf ag i'r mwyaf.

oeddynt fel mân us yn dyfod o'r lloriau-dyrnu haf: a'r gwynt a'u dug hwynt ymaith...

Drwy ddefnyddio arwyddion clir, gorchmynnodd y brodorion iddynt hwy aros lle'r oeddynt.

Os oeddynt yn ymfalchio yn eu cenedl a'u gwreiddiau gwerinol, meddai, yr oeddynt yn siarad Hwngarian, ond yr oedd y rhai oedd eisiau statws a bri yn y gymdeithas yn dewis siarad Almaeneg.

Rhaid cofio fod y rhelyw o'r rhain yn blant yr oedd ef wedi eu magu er pan oeddynt yn fach; daliai i'w hanwylo a'u cusanu fel pe baent yn fach o hyd.

Yr oedd ei dad a'i fam yn hanfod o deuluoedd uchelwrol Cymreig, ond erbyn canol yr unfed ganrif ar bymtheg yr oeddynt yn dal eu tir gan y Goron fel is- denantiaid i deulu pwerus Wyniaid Gwedir, ger Llanrwst, tirfeddianwyr mwyaf yr ardal o ddigon.

Yr oeddynt mor anhepgor yn eu golwg hwy â'r nyrsus eu hunain gan mai eu pwrpas oedd cadw'r milwyr rhag cyfathrachu â'r merched brodorol yr oedd clefydau gwenerol mor gyffredin yn eu mysg.

Gwelwyd ugain o gystadleuwyr ar y maes, ond yn anffodus trodd yr hin yn stormus a drycinog - a throdd y beirniaid i'r dafarn leol, gyda'r canlyniad nad oeddynt mewn unrhyw gyflwr i feirniadu'r gystadleuaeth - a rhaid ydoedd gohirio'r dyfarnu hyd at y Llun dilynol.

Roeddynt wedyn yn mynd allan o'u ffordd i osgoi cyfarfod â bechgyn nad oeddynt yn eu hoffi!

A oeddynt i fod i baratoi'r tir ar gyfer y gwanwyn?